ساندنس هر سال در ماه ژانویه رقابت مستندها در اسکار را آغاز می‌کند و پس از آن جشنواره‌های بعدی در فصل شلوغ جوایز، نقش کلیدی در جلب توجه به فیلم‌ها را دارند.
به نقل از ایندی وایر، جشنواره فیلم ساندنس که هر سال در ایالت یوتای آمریکا برگزار می‌شود، جشنواره‌ای برای دیدن و کشف فیلم‌های غیرداستانی سال است. هر ژانویه، ساندنس مجموعه‌ای از رقبای بخش مستند اسکار بعدی را به نمایش درمی‌آورد. سال ۲۰۲۲ نیز همین روال طی شد. فیلم‌های برنده اسکار مانند «شهروند ۴»، «فری سولو» و «معلم اختاپوس من» همه فیلم‌هایی بودند که پیش از آن در ساندنس به نمایش درآمده بودند.
فهرست نهایی اسکار ۲۰۲۲ در بخش بهترین فیلم مستند شامل فیلم نانفو وانگ «در همان نفس» درباره مقابله با کووید در چین که در اچ‌بی‌او پخش شد، «فرار کن» انیمیشنی درباره مهاجرات ساخته یوناس پوهر راسموسن از دانمارک، «فایا دایی» ساخته جسیکا بشیر، «پرزیدنت» ساخته کامیلا نیلسن تصویری از رئیس جمهوری زیمبابوه و «تابستان روح» که در نهایت برنده اسکار شد ساخته اهمیر کوئست‌لاو تامپسون فیلمی از کنسرت سال ۱۹۶۹؛ همه برای نخستین بار در جشنواره ساندنس ۲۰۲۱ به نمایش درآمده بودند.
تولیداتی که در ساندنس امسال به نمایش درآمده بودند هم همه به همین اندازه تأثیرگذار بودند.
فیلم‌هایی که برنده جایزه هیأت داوران شدند این‌ها بودند:
مستندی جهانی از شائوناک سین با عنوان «همه آنچه نفس می‌کشد» تصویری شاعرانه از ۲ برادر بود که بادبادک‌های سیاهی را که در هوای آلوده بالای دهلی نو می‌چرخند، نجات می‌دهند. این فیلم که جایزه هیأت داوران مستند کن ۲۰۲۲ را هم برد توسط اچ‌بی‌او خریده شد و احتمالاً دسامبر اکران می‌شود.
مستند «تبعیدی‌ها» ساخته بن کلاین و ویولت کلمبوس از آمریکا درباره فیلم‌های ۳۰ ساله آرشیوی که توسط کریستین چوی پروفسور و فیلمساز دانشگاه نیویوک گرفته شده همراه با مصاحبه‌های معاصر با وی و ۳ تبعیدی فعال دیگر که چین را ترک کردند تا اعتراض خود را به کشتار میدان تیان‌آن مِن در سال ۱۹۸۹ نشان دهنده و دیگر هرگز به کشورشان بازنگشتند.
جایزه تماشاگران مستند و جایزه منتخب جشنواره ساندنس هم به مستند هیجان‌انگیز «ناوالنی» رسید که ساخته دانیل روهر و درباره رهبر کاریزماتیک مخالفان در روسیه است که پس از مسموم شدن در کشورش، جان سالم به در برد و پس از بهبود یافتن در آلمان، شجاعانه به روسیه بازگشت و با استقبال پرشور هوادارانش روبه‌رو شد و اندکی بعد به زندان افتاد.
جایزه تماشاگران «نکست» به مستند «فریمینگ آگنس» ساخته چیس جوینت رسید که درباره تصاویر رسانه‌ای از افراد ترنس است.
جایزه تماشاگران سینمای مستند جهان هم به «قلمرو» رسید که درباره تأثیرات مخرب جنگل زدایی توسط دولت برزیل است. این فیلم جایزه ویژه هیأت داوران بخش سینمای مستند جهان را هم برای قدرت مستند برد. دارن آرونوفسکی تهیه کننده این فیلم است.
فیلم شب افتتاحیه از نشنال جیوگرافی، ساخته سارا دوسا با عنوان «آتش عشق» با نریشنی شاعرانه توسط میراندا جولای، درباره ۲ آتشفشان‌شناس فرانسوی است که نه تنها عاشق یکدیگر هستند، بلکه با عشق آتشقشان‌های در حال فوران را در سراسر جهان دنبال می‌کنند. این فیلم جایزه تدوین جاناتان اوپنهایمر را در بخش مستند آمریکایی به خانه برد.
برندگان جوایز ویژه هیأت داوران هم این فیلم‌ها بودند:
مستندی آمریکایی با عنوان «پس از شوک» که جایزه تغییر در مستند آمریکایی را برد و نگاهی تأثیرگذار به مرگ و میر مادران سیاهپوست را ارائه می‌کرد. این فیلم ساخته پائولا آیسلت و تونیا لوئیس لی بود.
جایزه نگاه خلاقانه در مستند آمریکایی هم به «زاد و رود» رسید؛ فیلمی از مارگارت براون که پیشتر برنده جایزه مستقل اسپریت برای «نظم اسطوره‌ها» شده بود و درباره شکاف نژادی آمریکا از زاویه دید شهروندان «آفریکا تاون» در آلاباما است. این شهروندان از فرزندان و نوادگان آخرین نسل بردگانی هستند که درست در آستانه جنگ داخلی، از طریق اسکله کلوتیلدا به ساحل آمریکا آورده شدند. این فیلم را نتفلیکس و کمپانی باراک و میشل اوباما خریدند تا در فصل جوایز با آن پیش بروند.
اما از فیلم‌های تأثیرگذار دیگر جشنواره ساندنس که هر چند جایزه‌ای به خانه نبردند اما توجه زیادی به خود جلب کردند فیلم تیا لیسین (نامزد اسکار برای «دردسر آب») و اِما پیلدس با عنوان «جین‌ها» بود که نگاهی به شبکه سقط جنین غیرقانونی در شیکاگوی دهه ۱۹۶۰ انداخته بود و فیلم اوندی تیمونر با عنوان «آخرین پرواز به خانه» که ادای احترامی به خانواده بود از جمله فیلم‌هایی است که در چرخه فیلم‌های پاییزی توجه زیادی را به خود جلب می‌کند.
در همین حال ترایبکا و جشنواره کن امسال نیز رقبای بالقوه در رقابت‌های فیلم‌های مستند امسال را معرفی کردند.
ترایبکا فیلم مستند جاس آلکساندر با عنوان «لودماوت» را به عنوان فیلم اختتامیه برگزید. نتفلیکس هم فیلم «مدنی» ساخته مادیا هالگرین درباره بن کرامپ را ساخته است.
مستند قابل توجه کن نیز «رؤیای مهتابی» ساخته برت مورگن بود که برای اولین بار در بخش «میدنایت پرمیر» کن به نمایش درآمد و درباره دیوید بووی خواننده فقید بریتانیایی بود. در همین حال در بخش اکران ویژه کن فیلم ایتن کوئن با عنوان «جری لویس: مشکل ذهنی» پخش شد.
نتفلیکس نیز فیلم‌هایی را برای جشنواره‌های پاییزی در نظر گرفته که از جمله آنها «در دستان او» ساخته مشترک تمنا ایازی فیلمساز افعان و مارسل متِل‌سیفن فیلمساز آلمانی نامزد اسکار است. این فیلم درباره ظریفه غفاری، فعال و شهردار یک ولایت کوچک در افغانستان است.
الویس میچل با فیلم «به حد کافی برای تو سیاه هست؟» به تاریخ سینمای سیاه پرداخته و بیشتر بر دهه ۱۹۷۰ تمرکز کرده و مصاحبه‌های جدید با شماری از بازیگران کلیدی آن دوره انجام داده است. استیون سودربرگ و دیوید فینچر تهیه‌کنندگان اجرایی این فیلم هستند. روری کندی سازنده «آخرین روزها در ویتنام» نیز با «آتشقشان: نجات از واکاری» بار دیگر به رقابت‌های اسکار برگشته و تصویری از شجاعت و انعطاف‌پذیری انسان را پس از فاجعه غم‌انگیز آتشفشان در نیوزیلند به تصویر کشیده است.
«سیدنی» به تهیه‌کنندگی اوپرا وینفری درباره سیدنی پواتیه بازیگر بزرگ فقید به کارگردانی رجینالد هادلین، فیلم «خداحافظ جاده آجری زرد: اجراهای نهایی التون جان و سال‌هایی که افسانه او را شکل دادند» به کارگردانی مشترک آر جی کوتلر و دیوید فرنیش و نیز فیلم مری مک‌کارتنی درباره استودیو ابی‌رود که استودیوی ضبط گروه بیتلز بود با عنوان «اگر دیوارها می‌توانستند بخوانند» و «بلک اند بلوز» فیلمی زندگینامه‌ای درباره لویی آرمسترانگ به کارگردانی ساشا جنکینز فیلم‌هایی با تمرکز بر موسیقی و از دیگر فیلم‌های پاییزی مدعی اسکار ۲۰۲۳ هستند.
