ونیتی‌فر (Vanityfair) فهرستی از بیست و یک فیلم قدرنادیده و درست فهمیده‌نشده‌ی سال گذشته که در پلتفرم‌های آنلاین و سالن‌های سینما اکران شده‌اند، تهیه کرده است.
پایان سال میلادی است و فصل انتشار فهرست‌های جامع نشریه‌ها درباره‌ی سینما و تولیداتش در سالی که گذشت. بیشتر فهرست‌ها به بهترین‌ها می‌پردازند، مثل بهترین فیلم، بهترین بازی و موارد مشابه، تا خلاصه‌ای از عملکرد دست اندرکاران سینما در بهترین حالتشان در اختیار علاقه‌مندان سینما قرار بگیرد.
اما همیشه هستند فیلم‌هایی که این میان نادیده گرفته می‌شوند یا آن‌طور که حقشان است، مورد توجه قرار نمی‌گیرند؛ و این دلایل زیادی دارد. مهم‌ترینش جریان اصلی سینما و به طور ویژه هالیوود است که بر اساس معیار‌هایی همچون اکران و فروش فیلم در امریکا، جوایز و یا به سادگی قدرت و نفوذ تیم تبلیغاتی در رسانه‌ها، اعتبار کارگردان و ستاره‌های حاضر در فیلم‌ها، همه‌ساله فقط یک سری فیلم‌های مشخص را بر سر زبان‌ها می‌اندازد.
این چنین است که یا برندگان جوایز اصلی جشنواره‌های مهم به گوش مخاطبان سینما می‌رسد و در دسترسشان قرار می‌گیرد یا فیلم‌های امریکایی و نهایتاً انگلیسی، آن هم نه همه‌شان. بدیهی است که بسیاری از فیلم‌های غیر انگلیسی زبان یا فیلم‌های مستقل هنری کم‌بودجه داستانی یا مستند از نظر‌ها پنهان بمانند؛ فیلم‌هایی که دلیل دیده نشدنشان کیفیتشان نیست، کمااینکه بسیاری‌شان حتی امتیازات خوبی را هم از منتقدان و مخاطبان دریافت می‌کنند.
خوشبختانه هنوز نشریه‌هایی وجود دارند که برای تهیه‌ی فهرست‌های «ترین»های آخر سال خود سراغ جریان اصلی، پرفروش‌ها و جایزه‌برده‌ها نمی‌روند. نمونه‌اش ونیتی‌فر (Vanityfair) که فهرستی از بیست و یک فیلم قدرنادیده و درست فهمیده‌نشده‌ی سال گذشته که در پلتفرم‌های آنلاین و سالن‌های سینما اکران شده‌اند، تهیه کرده است.
۱. نمونه آزمایش (Test Pattern)
- محصول ۲۰۱۹، ایالات متحده
- کارگردان: شاتارا میشل فورد
- بازیگران: بریتانی اِس هال، ویل بریل، درو فولر، گِیل بین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ %
- امتیاز متاکرتیک: ۸۱ %
اولین فیلم سینمایی بلند صریح و تند و تیز شاتارا میشل فورد، که به ترس‌های بوروکراتیک و روانی نسبت به بی‌توجهی به تجاوز جنسی و پیامد‌های نژادپرستانه‌ی آن در ایالات متحده می‌پردازد، مورد تحسین منتقدان قرار گرفته است. اما مخاطب عام شاید از کنار چنین موضوع ثقیلی بگذرد، به‌ویژه آنکه برخلاف فیلم زن جوان خوش‌آتیه (Promising Young Woman) سال گذشته، بودجه‌ی ناچیزی دارد.
نگذارید لحن ضعیف و ریتم کند فیلم شما را از خود براند. مثل «شمارنده‌ی کارت» (The Card Counter) اثر پل شریدر، «بیا بیا» (C’mon C’mon) مایک میلز، و «دختر گمشده» (The Lost Daughter) مگی جیلنهال، «طرح آزمایشی» هم از آن نوع فیلم‌های پیچیده و در عین حال هوشمندانه است که شما را روزها، هفته‌ها و احتمالاً یک عمر پس از دیدن آن در فکر فرو می‌برد. بازیگر نقش اول بریتنی اس هال، بازی دقیق و هوشمندانه‌ای را در نقش رنشا، زنی که در طول یک شب بیرون‌روی دخترانه مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرد و بعد همراه دوست پسر سفیدپوست مهربان و در عین حال نه چندان باهوشش، در جستجوی یک کیت برای اثبات تجاوز از یک کلینیک به کلینیک دیگر می‌رود، ارائه می‌کند.
۲. آن زن که فرار کرد (The Woman Who Ran)
- محصول ۲۰۲۰، کره جنوبی
- کارگردان: هونگ سانگ سو
- بازیگران: کیم مین هی، سونگ سئون-می.
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ %
- امتیاز متاکرتیک: ۸۱ %
هونگ سانگ سو، فیلمساز بسیار پرکار کره‌ای، در این فیلم آزادی آزمایشی و موقتی زنی که چند روزی را بدون شوهرش می‌گذراند، به تصویر می‌کشد. کیم مین هی، همکار همیشگی هونگ، که پیش از این در فیلم «کنیز» (The Handmaiden) با هم همکاری کرده بودند، در این فیلم نقش گام هی، یک زن جوان تا حدودی مرموز و در عین حال صریح را بازی می‌کند که از یک ازدواج وابسته راضی است. اما به همراه همسرش در سفری کاری، با دو دوست در خانه‌شان اطراف سئول ملاقات می‌کند و بعد به طور غیرمنتظره‌ای با دوست سومی برخورد می‌کند.
هر دیدار مثل یک داستان کوتاه است، با برخورد‌هایی که هیچ تلاش نمی‌شود ارتباطی میانشان باشد. با تماشای این فیلم شما احساس می‌کنید دارید سه فیلم می‌بینید، با کمی از ردپای گام هی در هر سه بخش. در واقع، طرف‌های مقابل او، با درام‌ها و درگیری‌های فردی‌شان که گاهی پای گام هی را هم می‌کشند وسط و برای لحظاتی آرامش خاطرش را برهم می‌زنند، اثر بیشتری از خود بر جای می‌گذارند. شاید اصلاً احساس کنید دارید دوستان قدیمی خودتان را می‌بینید و وقتی فیلم تمام می‌شود، نبودشان را احساس می‌کنید. هونگ سانگ سو برای این فیلم جایزه‌ی خرس نقره‌ای بهترین کارگردان را دریافت کرده است.
۳. گزارش فرانسوی (The French Dispatch)
- محصول ۲۰۲۱، ایالات متحده
- کارگردان: وس اندرسون
بازیگران: بیل موری، اون ویلسون، تیلدا سوئینتن، تیموتی شالامی، فرانسیس مک دورمند، الیزابت ماس، بنیچیو دل تورو، آدریان برودی - امتیاز راتن تومیتوز: ۷۴ %
- امتیاز متاکرتیک: ۷۴ %
با اینکه بسیاری از منتقدان فیلم تازه‌ی وس اندرسون را، که وجودش در این فهرست کمی جسورانه است، سرد، بورژوامنش و خالی خوانده‌اند، نمی‌توان به سادگی از شیرینی، همدردی و دیدگاه‌های جدی‌ای که مطرح می‌کند، گذشت. نباید فریب جلوه‌ی رنگارنگ همیشگی فیلم‌های اندرسون را خورد. باید عمیق‌تر نگاه کرد.
البته که فیلم یک‌طرفه به قاضی می‌رود و متعصبانه است، اما دغدغه‌ی سردبیر (بیل موری) یک نشریه‌ی خیالی در فرانسه، که در واقع با الهام از نیویورکر شکل گرفته است، برای بستن یکی از شماره‌های مجله‌اش، که از قضا آخرین شماره‌ی مجله با حضور خودش می‌شود، دست‌کم برای روزنامه‌نگاران و علاقه‌مندان به مطبوعات و البته سیاست جالب خواهد بود. فیلم به هدایت کردن یک تیم در عین رفاقت می‌پردازد و سیاست‌های متناقض صنعت را دست می‌اندازد.
۴. چرخ بخت و خیال (Wheel of Fortune and Fantasy)
- محصول ۲۰۲۱، ژاپن
- کارگردان: ریوسوکی هاماگوچی
- بازیگران: کوتون فوروکاوا، کاتوسکی موری، آیومو ناکاجیما، آئوبا کاوایی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ %
- امتیاز متاکرتیک: ۸۷ %
همچون فیلم «زنی که فرار کرد»، «چرخ بخت و خیال» هم سه اپیزودی است که به روابط نزدیک می‌پردازد، اما این فیلم ریوسوکی هاماگوچی، کارگردان ژاپنی، که امسال در کنار «ماشینم را بران» (Drive My Car)، فیلم اقتباسی درخشانش از اثر هاروکی موراکامی اکران شد، محتاط است. در قسمت اول، یک آرایشگر ماجرای رابطه‌ی عاشقانه‌ای را که به تازگی داشته، پیش دوست مدلش، در حالی که دارند بعد از عکسبرداری با تاکسی به خانه باز می‌گردند، فاش می‌کند.
پس از آن، ما اطلاعات مهمی را به دست می‌آوریم که ممکن است این دوستی را به هم بزند. این داستان با دو پایان متفاوت تمام می‌شود. باقی اپیزود‌های فیلم به اتفاقات تصادفی و فروپاشی درونی می‌پردازد و بیننده را وا می‌دارد که خودش حفره‌های معنایی را با ناگفته‌ها پر کند و به کنه ماجرا پی ببرد. این درام رمانتیک آنتولوژی در جشنواره‌ی برلین برنده‌ی خرس نقره‌ای، جایزه‌ی بزرگ هیئت داوران، شده است.
۵. تمام حیوانات را منقرض کن (Exterminate All the Brutes)
- محصول ۲۰۲۱، ایالات متحده
- کارگردان: رائول پک
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۵ %
«تمام حیوانات را منقرض کن» که از نظر فنی مینی‌سریال، اما به لحاظ فرم سینماست، برداشت رائول پک، کارگردان «من کاکاسیاه تو نیستم» (I Am Not Your Negro)، از کتابی نوشته‌ی نویسنده‌ی فقید سوئدی سون لیندکویست، آشکارا -و عامدانه- یک هجوم است.
پک در روایت تاریخ در هم‌تنیده‌ای از خشونت و تعصب ضد سیاهپوستان، ضد بومی‌ها و ضد یهود در سراسر جهان، بسیاری از اشکال ستم را بدون تقلیل اختلافات یا تلطیف رویداد‌ها به هم پیوند می‌زند. فیلم-مقاله‌ی پک با ترکیبی از بازآفرینی و تصاویر آرشیوی، بازتابی از ریشه‌ها و آینده‌ی خود کارگردان نیز هست.
۶. این یک خاکسپاری نیست، رستاخیز است (This Is Not a Burial, It’s a Resurrection)
- محصول ۲۰۱۹، افریقای جنوبی، ایتالیا
- کارگردان: لموهانگ جرمایا موزِز
- بازیگران: گروهی از بازیگران بومی افریقایی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ %
- امتیاز متاکرتیک: ۹۱ %
لموهانگ جرمایا موزِز، کارگردان اهل لسوتو افریقای جنوبی در این فیلم نه تنها به قصه‌گویی روایی که به هدایت معنوی هم تمایل دارد، هم از طریق کلمه و هم تصویر. مانتوآی پیر (با بازی ماری توآلای فقید) وقتی خبر مرگ نابهنگام پسرش را دریافت می‌کند، تصمیم می‌گیرد در روستایشان ترتیب مراسم فوت خودش را بدهد. اما به زودی متوجه می‌شود که در منطقه‌شان قرار است سدسازی شود و قبر بومی‌ها باید جابه‌جا شود.
به همین خاطر، تمام برنامه‌هایش وارد مسیر دیگری می‌شود. مانتوآ که زنی مصمم، اما پیچیده و گهگاه غیرقابل نفوذ است، به نظر می‌رسد چندین زندگی را در طول یک زندگی گذرانده است. او حامل تاریخ بومی دردناک و در عین حال غرور‌آفرینی است که نمی‌خواهد اجازه دهد بوروکراسی و فساد دولتی آن را پاک کند. فیلم به همان اندازه که بحث‌برانگیز است، اعجاب‌آور هم هست.
۷. ایزابلا (Isabella)
- محصول ۲۰۲۰، ایتالیا
- کارگردان: ماتیاس پینیِرو
- بازیگران: آگوستینا مونوز، پابلو سگال، ماریا ویلار، گابریلا سیلادون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۵ %
ماتیاس پینیرو، کارگردان آرژانتینی، سال‌هاست که به کمدی‌های شکسپیر توجه داشته است و با اقتباس آزاد عامدانه، آن‌ها را به داستان‌های عمیقاً شخصی و تئاتری که زندگی عاشقانه و حرفه‌ای زنان را کند و کاو می‌کند، تبدیل می‌کند. آگوستینا مونوز و ماریا ویلار در این فیلم به ترتیب نقش لوسیانا و ماریل، دو بازیگری را که میزان راحتی‌شان در بروز بلندپروازی‌هایشان از هم متفاوت است، بازی می‌کنند.
لوسیانا به ماریل کمک می‌کند تا خودش را برای نقش ایزابلا در نمایش «قیاس برای قیاس» (Measure for Measure) اثر شکسپیر آماده کند، اما به تدریج متوجه می‌شود که نقش را برای خودش می‌خواهد. پینیرو به همان اندازه به درام‌های میان‌فردی رابطه‌ی این دو علاقه‌مند است که به تجربه‌های شخصی‌شان. فیلم تا حد زیادی یادآور موضوع فیلم خوب «آنت» (Annette) به کارگردانی لئوس کاراکس است که به هنرمندان جاه‌طلب مشابهی که قبل از خیانتی بزرگ، پابه‌پای هم پیش می‌روند، می‌پردازد.
۸. بزرگداشت (Respect)
- محصول ۲۰۲۱، ایالات متحده
- کارگردان: لیزل تامی
- بازیگران: جنیفر هادسن، فارست ویتاکر، مری جی بلایژ
- امتیاز راتن تومیتوز: ۶۷ %
از آنجا که فیلم بیوگرافی آرتا فرانکلین اثر لیزل تامی، با بازی جنیفر هادسون در بهترین حضور حرفه‌ای‌اش، در زمان نامناسبی از سال اکران شد، تا حد زیادی از سوی منتقدان فراموش شده است. «بزرگداشت» در حفظ ریتم فرم فیلم زندگینامه‌ای لنگ می‌زند، اما در نزدیک شدن به هنر و رفتار فرانکلین موفق عمل می‌کند.
ملکه‌ی موسیقی سول که به مرموز بودن و خودویرانگری معروف است، هر آنچه در وجود داشت برای خواندن تک‌تک نت‌ها می‌داد و خوانندگی را به سطح تازه‌ای برد. «بزرگداشت» این جسارت را به خرج می‌دهد که صدا را از نزدیک دنبال کند و در عین حال، نبوغ فرانکلین را به گریز و اندوه او پیوند بزند.
۹. موکب (Procession)
- محصول ۲۰۲۱، ایالات متحده
- کارگردان: رابرت گرین
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ %
- امتیاز متاکرتیک: ۹۱ %
رابرت گرین، مستندساز (و تدوینگر) در این مستند با روش‌های بازآفرینی صمیمی به مردانی می‌پردازد که دوران نوجوانی مورد تعرض قرار گرفتند.
گرین به جای تکیه‌ی صرف بر شیوه‌ی افشاگری مرسوم گزارش‌های خبری یا شهادت‌های فردی، از سوژه‌هایش می‌خواهد تجربیات واقعی و خیالی خود را در داخل و خارج از کلیسا بازسازی کنند و با او برای ساختن فیلمی همکاری کنند که ممکن است به آن‌ها کمک کند آسیب‌های دوران کودکی را که در بزرگسالی بی سر و صدا وارد زندگی آن‌ها شده است، پردازش کنند. گرینِ همیشه جسور و در عین حال متفکر با دوربین، تلاش می‌کند بی اینکه درد این مردان را به لحظه‌های عبرت‌آموز تقلیل دهد، به ایده‌آل خود نزدیک بماند.
۱۰. چان سیل خوش‌شانس (Lucky Chan-sil)
- محصول ۲۰۱۹، کره جنوبی
- کارگردان: کیم چو هی
- بازیگران: یون یو-جونگ، یون سئونگ آه
فیلمی از کیم چو هی، تهیه‌کننده‌ی سابق هونگ سانگ سو که هم از زندگی او در کنار دوربین وام می‌گیرد و هم از عشقش به سینما می‌گوید. در این فیلم چان سیل، تهیه‌کننده‌ی عصبی و زودرنج است (با بازی کانگ مال گئوم) که در پی مرگ زودهنگام کارگردانش (تنها کارگردانی که تاکنون با او کار کرده است) سعی می‌کند به زندگی‌اش ادامه دهد. او یک سری قرار مبهم با معلم فرانسویِ دوست هنرپیشه‌اش می‌گذارد و بعد کم‌کم روح بازیگر هنگ‌کنگی، لسلی چونگ را می‌بیند.
چان سیل مجرد و پا به سن گذاشته، بی اولاد و در عین حال خودش مثل بچه‌هاست، و بسیاری از هنرمندان اطرافش نیز همینطور هستند. اما او به خاطر بیهودگی‌ای که در زندگی‌اش احساس می‌کند و همچنین توهمات مزمنش، بیشتر از بقیه احساس ناراحتی می‌کند، از جمله صاحبخانه‌ی سالخورده‌اش (با بازی یون یو-جونگ، که به خاطر دریافت جایزه‌ی اسکار در نقش مادربزرگ در میناری (Minari) معروف است).
خودانتقادی کیم چو هی در این فیلم از نوع اجتماعی است که با طنزی خودآگاه جوامعی را به چالش می‌کشد که از زنان به خاطر توانمندی‌هایشان سوء استفاده می‌کنند و بعد با دیدن اولین نشانه‌ی ناسازگاری آن‌ها را کنار می‌گذارند.
۱۱. فرانسه (France)
- محصول ۲۰۲۱، فرانسه، ایتالیا، آلمان، بلژیک
- کارگردان: برونو دومون
- بازیگران: لئا سیدو، بلانش گاردن، بنژامین بیوله
- امتیاز راتن تومیتوز: ۶۴ %
- امتیاز متاکرتیک: ۵۱ %
این یکی از عجیب‌ترین فیلم‌های عمرتان خواهد بود- البته اگر هیچ یک از فیلم‌های دیگری را که برونو دومون، کارگردان فرانسوی در سال‌های اخیر ساخته است ندیده‌اید. پس از گذار از داستان‌های نمادین بسیار تاریک و خشونت‌آمیز درباره‌ی اخلاق و بی‌اخلاقی در انسان در فیلم‌هایی مثل «انسانیت» (Humanity) و «بیست و نه نخل» (Twentynine Palms)، تا کمدی‌های گیج‌کننده‌ی شیرین مثل فیلم «کن‌کن کوچولو» (P’tit Quinquin) و «خلیج اسلک» (Slack Bay)، درام تاریخی هیجان‌انگیز «کامی کلودل ۱۹۱۵» (Camille Claudel ۱۹۱۵) و موزیکال‌های صمیمانه‌ای همچون «ژنت: کودکی ژاندارک» (Jeannette, Joan of Arc)، این فیلمساز مؤلف بی‌نظیر حالا در «فرانسه» (France) سراغ طنز سیاسی رفته است.
لئا سیدوکس بی عیب و نقص، نقش یک روزنامه‌نگار تلویزیونی سفیدپوست موفق به نام فرانس دو مور، حرفه‌پرستی بسیار بی‌شرم را بازی می‌کند که از سوژه‌های حاشیه‌ای برای تولید اخبار استفاده می‌کند؛ و لو، تهیه‌کننده‌اش (با بازی بلانش گاردن کمدین) و این‌طور که پیداست تنها دوستش در هر قدمی که او برمی‌دارد، تشویقش می‌کند. اما این روزنامه‌نگار وقتی با ماشینش با مرد جوان رنگین‌پوست موتورسواری تصادف می‌کند، زندگی‌اش دگرگون و تا حدی فروتن می‌شود. بدیهی است که شخصیت سیدو نماد کشوری است که اسمش را روی او گذاشته‌اند. اما ریتم عجیب و غریب، علاقه به بازیگران مکمل با چهره‌های غیرمعمول به همراه کمی دلقک‌بازی- که همه بخشی از امضای کارگردان هستند- فیلم را کمی فراتر از نمادین بودن می‌برد. فیلمساز از ما می‌خواهد با فراز و نشیب‌های وحشیانه‌ی یک زن و کشوری دست و پنجه نرم کنیم که خود را فراتر از تصویری که از خودش نشان می‌دهد، نمی‌شناسد.
عناوین قابل احترام دیگر
۱۲. سوغات ۲ (The Souvenir Part II) به کارگردانی جوانا هاگ
۱۳. مالنی- به سوی اقیانوس، به سوی ساحل (Maɬni—Towards the Ocean, Towards the Shore) به کارگردانی اسکای هاپینکا
۱۴. ولوت آندرگراوند (The Velvet Underground) به کارگردانی تاد هاینز
۱۵. مافی (Moffie) به کارگردانی الیور هرمانوس
۱۶. شروع (Beginning) به کارگردانی دئا کولومبگاشویلی
۱۷. مقدمه (Introduction) به کارگردانی هانگ سانگ سو
۱۸. در مقابل صورتت (In Front of Your Face) به کارگردانی هانگ سانگ سو
۱۹. اما (Emma) به کارگردانی پابلو لارائین
۲۰. فایا دایی (Faya Dayi) به کارگردانی جسیکا بشیر
۲۱. آرواره‌ها (Mandibles) به کارگردانی کانتن دوپیو
